Okul Öncesi Çocuk Mobilyaları ve Ebeveyn Görüşleri Üzerine Bir Çalışma
OKUL ÖNCESİ ÇOCUK MOBİLYALARI İLE İLGİLİ EBEVEYN GÖRÜŞLERİ VE ÖNGÖRÜLEN MOBİLYA TASARIM ÖLÇÜTLERİ
Bu çalışmada okul öncesi çocuk mobilyası tasarımında yönlendirici olması amacıyla çocuk mobilyaları ile ilgili ebeveyn görüşleri araştırılmış ve bu görüşlere uygun tasarım kriterleri ortaya konmuştur.
Araştırmanın amacına uygun olarak, görüşme yapılacak bireylerin bazı demografik özelliklerinin saptanması ve bu bireylerin çocuk mobilyaları ile ilgili görüşlerinin konabilmesine yardımcı olacak bir anket hazırlanmıştır. Bu anket, Hacettepe Üniversitesi Beytepe Kampüsü içerisindeki Beytepe Ana Okulu’nda çocuğu bulunan 120 bireye dağıtılarak doldurtulmuştur. Anketin doğru doldurulması ve çocuğa ait özel bir oda olması şartına göre 85 anket geçerli sayılmış ve değerlendirme kapsamına alınmıştır.
Elde edilen verilere göre, çocuk odası mobilyası seçiminde anne-baba-çocuk etkileşimi göreceli bir şekilde ön plana çıkmaktadır. Psiko-seksüel sürece bağlı çocuk gelişimine uygunluk (yeni bir çocukluk dönemine kadar kullanılabilme), dayanıklılık, kullanım emniyeti, çocuk antropometrisine uyum çocuk mobilyalarında en çok aranan özelliklerdir. Bunların yanı sıra, pembe, mavi ve sarı renklerin çocuklar tarafından en çok tercih edilen renkler olduğu saptanmıştır.
1. GİRİŞ
Mobilya mekanlar içerisinde sosyal, kültürel yaşamsal eylemlere dayalı ihtiyaçları konforlu bir şekilde karşılamak amacıyla oluşturulmuş estetik mekan donatı elemanları olarak tanımlanmaktadır. Mekanlar içerisinde yaşayan bireyler sosyal, ekonomik, kültürel ve demografik açıdan farklılık gösterdiklerinden bu bireylerin mobilyadan beklentileri de değişmektedir. Bu değişiklikler nedeniyle mobilyanın kullanıcı beklentilerine uyumlandırılması için çağdaş pazarlama anlayışının bir gereği olarak mobilya pazarı farklı kriterlere göre bölümlendirilerek hedef pazarlar ortaya çıkarılmaktadır. Hedef pazarların ortaya çıkarılmasında kullanılan kriterlerden biri de demografik bir unsur olarak “yaş” tır.
Yaşa bağlı olarak mobilya hedef pazarları üç ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlar; okul öncesi çocuk (bebe) mobilyası (0-6 yaş), genç odası (7+yaş) mobilyası ve ebeveyn mobilyası olarak sıralanmaktadır. Ayrıca, bu mobilyaların hepsi “konut mobilyaları” olarak bir üst başlık altında da toplanabilmektedir.
Okul öncesi dönem, çocukların 3-6 yaş aralığını kapsamakta, erken çocukluk veya bebeklikten çocukluğa geçiş dönemi olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemde çocuk “oyun çocuğu” olup, bedensel ve zihinsel gelişimi çevresinden, kendisine sağlanan imkanlardan ve yönlendirilmesinden büyük oranda etkilenmektedir. Kendisine ayrı bir oda sağlanması ve bu oda içerisindeki mobilya ve benzeri mekan donatı elemanları çocuğun özgür hareket etmesi, benliğinin gelişmesi ve mekan-eşya ilişkisinin kavranması açısından önemli görülmektedir. Konuyla ilgili çocuğun gelişimi ve davranışı analizine yönelik konu ile ilgili görülen
araştırmalar aşağıda verilmiştir;
Çocuğun bedensel ve zihinsel ilerlemesine bağlı olarak yaşadığı çevresini algılaması, mekan ve eşyaları tanıması ve kullanması 3-6 yaş döneminden başlayarak gelişme göstermektedir. Yaşadığı çevrenin düzeni çocuk üzerinde önemli etkiler bırakmakta olup, bu çevre içerisinde kendisine ait bir mekana sahip olmasının ve bu mekanda çocuğun kullanabileceği mobilya ve donatı elemanlarının yapısı da çocuğu gelişimi üzerinde etkilidir.
Çocuğun ilk iki yılından itibaren anne-babalar, çocuklarının çevrelerinin organizasyonunda düzenleyici ve yol gösterici bir rol üstlenmektedir. 3-6 yaş arası çocukların yeteneklerinin en hızlı geliştiği bir dönem olup, doğru tasarlanan bir çevreden gelecek uyarılar doğrultusunda görmesine, tutmasına, dokunmasına olanak verildiğinde çocuğun zihinsel gelişimi hızlanmaktadır. Ayrıca bu fiziksel çevre çocuğun sosyalleşmesinde de önemli bir rol oynamaktadır.
Okul öncesi dönemde, çocuğun fiziksel çevresi özellikle anne, baba ve diğer yetişkinlerin kontrolü altındadır. Yetişkinler kendi eğilimleri doğrultusunda çocuğa ait mekanı biçimlendirirlerken, bu mekanda yer alacak mobilya ve donatı elemanlarını da kendi zevkleri doğrultusunda seçerler. Bu durumda, çocuk odasında yer alması gereken mobilya ve oyuncakların seçimi de anne-babanın kontrolü altındadır.
3-6 yaş grubu çocukların bedensel ve zihinsel gelişmelerinde çevreleri ve bu çevrelerde bulunan mobilyalar ve donatı elemanları son derece önemlidir. Çocuk odalarında yetişkinlerin kullandıkları kendi beğenilerini yansıtan mobilyaları sunmak yerine, çocuğun yaratıcılığını harekete geçirecek, psikolojik ve zihinsel gelişimine yardımcı olacak, fonksiyonelliğin yanı sıra eğlendiriciliğin ön plana çıktığı mobilyalar kullanılmalıdır.
3-6 yaş çocuklarının gelişiminde oyun önemli rol oynar. Oyun arkadaşı ve oyuncak seçiminde cinsiyet önemli görülmektedir. Çocuklar kendi cinsiyle oynamayı sevmekte ve cinsiyetlerine uygun oyuncaklar seçmektedir. Oyuncak seçiminde ebeveynler de etkili olmakta, oyuncak türü seçimi sosyo-ekonomik düzeye göre değişmektedir.
Genel anlamda mobilya tercihinde anne ve babalar etkili olmakta ve tercih karar vericinin cinsiyetine göre değişmektedir.
Mobilya tasarımı kullanıcının niteliklerine ve kullanım amacına bağlı olarak yapılmaktadır. Ortaya çıkan ürün farklı alanlarda faaliyet gösteren kişilerce de değerlendirilmelidir. Bir pedagog, mobilyanın çocuk psikolojisine etkisi üzerinde dururken, bir ergonomist de mobilya ölçülerinin çocuğun vücuduna uygunluğunu değerlendirmektedir.
Çocuk odalarında yetişkinlerin kendi dünyalarında kullandıkları mobilyaların küçültülmüş kopyaları kullanılmamalıdır. Bu mobilyalar, onlara zevk vermeyeceği gibi sıkılmalarına da neden olacaktır. Çocuk odası mobilyası, oyuncak gibi, çocuğun kullanmaktan zevk alabileceği bir objeler grubu olmalıdır.
Renk tercihinde yaş önemli bir etkendir ve renk tercihi yaş ve olgunlukla değişim göstermektedir. Çocukta üç yaşından önce renk tercihinde bir tutarlılığın görülmekte, 3-15 yaş arasında ise renk tercihlerinde değişim olmamaktadır.
Çocuğun çevresini algılamasında doku, form ve renk temel değişkenlerdendir. Mekanın ve mobilyanın tasarlanmasında bu üç öğe birlikte göz önüne alınmalıdır. 3-6 yaş arasındaki çocuklar çevrelerini algılarken form’dan ziyade rengi ön plana çıkarmaktadır.
Tasarımda, renk, başlı başına üzerinde durulması gereken bir unsurdur. Günümüz bilimi rengin insan üzerindeki etkisini kanıtlamış durumdadır. Bu nedenle çocuklar üzerinde psikolojik bir etken olan rengin doğru kullanımı gerekmektedir. Fiziksel ve ruhsal bir tetikleyici olan kırmızıyı hiperaktif bir çocuğun çevresinde kullanmak yanlışken, bu rengi ve tonlarını egzersize ihtiyacı olan çocuk odalarında kullanmak doğru bir seçenek olacaktır. Hem uyku düzenleyici hem de sakinleştirici etkisiyle mavi çocuk odaları için çok
uygundur bir renktir. Bununla birlikte, laciverte çalan mavi tonu depresyon yarattığı için kötü bir seçim olacaktır. Çocuğun spora yönlendirilmesi isteniyorsa, en güzel renk turuncu olup, sevgi belirtisi olan renk de pembedir.
Formların farklı düzenlenmesi ya da farklı formların bir araya gelmesi çocuğun mobilya kullanımını ve algılamasını etkileyecek bir ölçüt olarak ele alınabilir. Formda bütünlük sağlanması da mobilyanın kullanımına kolaylık getirecektir. Geometrik formlar da kullanıldıkları mekan ya da nesneler üzerinde farklı etkiler yaratmaktadır. Dikdörtgen formların dengeli ve dinamik, dar açılı formların rahatsız, dairesel formların ise rahatlatıcı ve dinlendirici bir etki yarattığı gözlenmiştir.
Bu araştırmalardan görüleceği üzere özelde çocuk odalarında, genelde okul öncesi eğitim kurumlarında kullanılan mobilya ve donatı elemanları çocukların bedensel ve zihinsel gelişimleri yanı sıra psikolojilerine de etkide bulunmaktadır. Bu nedenle, çocuklar için tasarlanan mobilyalarda, mobilyanın ürün değeri üzerinde etkili olan form, ergonomi, malzeme, renk vb. tasarım kriterlerinin doğru değerlendirilmesi, çocuklara uygun kriterlerin ortaya konması gerekmektedir. Bu çalışma ile bu sorunun çözümüne katkıda bulunulması hedeflenmiştir.
2. YÖNTEM
Okul öncesi çocuk mobilyalarında tasarım kriterlerinin nicelik unsurlar açısından ortaya konabilmesi için bir anket hazırlanmıştır. Söz konusu ankette, ankete katılanların demografik özelliklerini ortaya koymaya yönelik yaş, meslek, eğitim durumu, aylık aile geliri, cinsiyet gibi bağımsız değişken soruları, bağımlı değişken olarak da tasarım ve mobilya satın alma karar kriterleri olan sorular yer almıştır. Ayrıca, okul öncesi çocukların renk tercihlerinin belirlenmesine yönelik sorulara da yer almıştır. Bu çalışmanın
gerçekleştirilmesi için hazırlanan anketler Hacettepe Üniversitesi’nin Beytepe kampüsü’ndeki Beytepe Anaokulu’nda çocuğu bulunan 120 kişiye verilmiş ve evlerinde doldurmaları sağlanmıştır. Çocuğa ait özel oda olması ve anketin doğru doldurulması kriter alınarak 120 anketin 85’i geçerli kabul edilmiştir ve değerlendirme kapsamına alınmıştır.
3. BULGULAR
3.1. Ankete Katılanların Bazı Demografik Özellikleri
Ankete konu olan çocuk velisi bireylerin bazı demografik özellikleri Tablo-1’de verilmiştir. Tablo-1’den de anlaşılacağı üzere ankete katılan kişilerin çoğunluğunu 31-40 yaş grubu (%69,4) oluştururken, memurların oranının (%24,7) meslek grubunda ilk sırayı aldığı ve buna en yakın olarak da %21,2 ile eğitimcilerin geldiği belirlenmiştir. Ankete katılanların %76,5’inin fakülte mezunu olduğu
belirlenirken %14,1 ‘inin lise mezunu olduğu belirlenmiş ve liseden daha düşük bir eğitim düzeyi olan denek kaydedilmemiştir. Gelir düzeyine bakıldığında da deneklerin %31,8 ‘inin aylık gelirinin 1,5 milyar ve üzeri olduğu, bunu takiben %24,7 ‘sinin de 701 milyon ile 1 milyar lira arası bir gelire sahip oldukları tespit edilmiştir.
Tablo-2 incelendiğinde ankete konu olan ebeveynlerin çocuklarının cinsiyetleri hemen hemen eşit olarak dağılım gösterirken, bunların büyük bir bölümünü 6 yaş grubu çocuklar oluşturmaktadır (%69,4).
3.2. Çocuk Odası Mobilyalarında Seçim Kararı
Çocuk odalarında kullanılan mobilyaların seçiminde kararı kimin vereceği konusundaki anket görüşleri Tablo-3 de verilmiştir. Tablodan görüleceği üzere, bu konudaki karar ağırlıkla (% 54,1) anne-baba ve çocuk tarafından ortak olarak verilmektedir.
3.3. Çocuk Mobilyası Satın Alırken Aranan Özellikler
Çocuk odası mobilyası satın alırken göz önüne alınan özelliklere ait veriler Tablo-4’deve bu mobilyaların seçim kriterlerinin karşılaştırılması ise Tablo-5 ‘de verilmiştir.
Tablo-4 ve 5 incelendiğinde, kalite (%48,2) ve ekonomikliğin (%47,1) ebeveynler tarafından çok fazla önemsenmediği ancak, kalite-fiyat dengesinin mutlaka olması gerektiği (%76,5) vurgulanmaktadır. Kullanılan malzemelerin de ebeveynler tarafından fazla önemsenmediği (%47,1) belirlenmiştir. Bununla birlikte tasarlanacak mobilyada dayanımın (%67,1) ve çocuk zevkine uygunluğun (%74,1) ön planda tutulması gerektiği ankete katılan kişiler tarafından belirtilmektedir. Ayrıca, mobilyanın ergonomik olmasından ziyade fonksiyonel (%74,1) ve emniyetli (%76,5) olması gerektiği belirlenmiştir
Bu sonuçlar; bir depolama mobilyası tasarlanırken öncelikle kalite-fiyat dengesinin kurulması, emniyetli ve fonksiyonel olması, ebeveyn zevkinden çok çocuk zevkine uygun olması ve dayanıklı olması gibi faktörlerin ön planda tutulması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.
3.4. Çocuk Odalarında Kullanılan Mevcut Mobilyaların Çocukların İhtiyaçlarına Uygunluğu
Çocukların odalarında bulunan mobilyaların çocukların zevk ve ihtiyaçlarına uygun olup olmadığının tespiti için sorulan soruya alınan cevaplar Tablo-6 da verilmiştir. Tablodan anlaşılacağı üzere söz konusu mobilyaların çocukların ihtiyaçlarına çoğunlukla uygun olduğu (%68,2) görülmektedir. Ancak, halen kullanımda olan mobilyaların çocukların ihtiyaçlarına uygun olmama oranı da (%31,8) dikkat çekicidir.
3.5. Çocuk Mobilyalarında Antropometrik Uyum
Çocuk mobilyalarında mobilya ölçülerinin antropometrik olarak çocukların ölçüsüne uygunluğuna ilişkin önem derecesi Tablo-7’da verilmiştir. Bu verilere göre ölçülerin ebeveynlerce önemsendiği belirlenmiştir (%85,9).
Depolama mobilyalarının kullanımı hakkındaki ebeveyn görüşlerine göre; tasarlanacak mobilyalarda ölçüler öncelikle çocuğun rahatlıkla kullanabileceği gibi olması gerekmektedir (%47,1). İstenilen ölçülerde ayarlanabilir olması gerekliliği 2. önem sırasında olurken, mobilyanın bir bölümünün çocuğa, bir bölümünün ise ebeveyne uygun olması gerekliliği ise 3. önem düzeyinde çıkmıştır (Tablo-8).
3.6. Çocukların Gelişim Özelliklerinin Tasarıma Etkisi
Çocuk mobilyalarının tasarımında çocukların gelişim özelliklerinin dikkate alınıp alınmaması gerekliliği konusundaki anket görüşleri Tablo-9 ‘de verilmiştir. Mobilya tasarımında çocukların gelişim özelliklerinin dikkate alınması gerekliliğinin “çok önemli” olduğunu belirtenlerin oranı %56,5, “Önemli” olduğunu belirtenlerin oranı ise %35,3 olup, genel anlamda çocukların gelişim özellikleri mobilya tasarımında önemli görülmektedir.
3.7. Çocuk Mobilyalarında Depolanan Eşyalar
Çocuk odalarındaki depolama mobilyalarında depolanan eşyaların dağılımı Tablo-10 ‘de verilmiştir. Tablo incelenirse, psiko-seksüel gelişimin doğal bir sonucu olarak en çok oyuncak depolanması için hacime ihtiyaç olduğu (%42,4) görülecektir. Bununla beraber depolama mobilyalarında giyecek depolaması için ayrılan hacimlerin öncelikli olmaması gerektiği anlaşılmaktadır (%8,2)
3.8. Depolama Mobilyalarında Aranan Özellikler
Çocuğun kullanacağı bir depolama mobilyasında bulunması istenen özelliklere ait anket verileri ve bunların karşılaştırılması Tablo-11 ve 12‘de verilmiştir. Tablolar incelendiğinde, tasarım yaparken emniyet kriterinin ilk sırada yer aldığı (%80,2) görülmektedir. Bununla birlikte, tasarlanacak mobilyaların odayı toplamayı zevk haline getirebilecek nitelikte bir fonksiyona sahip olması gerektiği (%70,6), aynı şekilde çocuğun depolama alışkanlığı kazanmasında yardımcı olma niteliğinde (%65,9) ve depolama ihtiyacını kolaylıkla çözümleyebilecek (%63,5) tarzda tasarlanması gerektiği görülmektedir. Ayrıca, tasarlanacak mobilya, darbelere karşı dayanıklı olmalı (%58,8) ve çocuğun yaşının gerektirdiği özelliklere uygun olmalıdır (%56,5). Renk ve şekil bakımından da çocuğun ilgisini çekmelidir (%47,1).
3.9. Depolama Mobilyalarının Yüzey Görünümleri
Depolama mobilyalarının yüzey görünümleri hakkındaki görüşler incelendiğinde; ahşap yüzey görünümünün diğer yüzey görünümlerine göre en çok tercih edilen yüzey görünümü olduğu belirlenmiştir (%42,4). Bunun dışındaki yüzey görünümleri tercih değerleri oldukça düşüktür. Ancak yüzey görünümü türünün tasarımcının tercihine bırakılmasının da önemli olduğu (%36,5) belirlenmiştir (Tablo-13). Buna göre, tasarımcı yüzey tercihlerinin kullanıcı tercihleri üzerinde etkili olduğu söylenebilir.
3.10. Çocuk Mobilyalarında Tercih Edilen Renkler
Mobilyaların renk tercihlerine ait görüşlerin sonuçları ve bunların karşılaştırılması Tablo-14 ve 15’te verilmiştir. Bu tablo sonuçları incelendiğinde; çocukların en çok pembe ve sarı renkleri tercih ettikleri (%84,7-%75,3) daha sonra açık mavi ve pembenin açık tonunu tercih ettikleri belirlenmiştir (%70,6-%56,5). Açık sarı, lacivert ve siyah gibi renklerin ise hemen hemen hiç tercih edilmediği belirlenmiştir.
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışmada okul öncesi çocukların odalarında kullanılan mobilyaların çocukların ve ebeveynlerinin ihtiyaçlarını karşılayıp-karşılamayacağı, kullanım sonrası ortaya çıkan duruma göre ebeveynlerin çocuk odası mobilyalarından beklentileri ve mobilya satın almada tercih kriterleri araştırılmıştır. Araştırmada anketle sorgulama yöntemi kullanılmış olup, elde edilen sonuçlar aşağıda özet olarak verilmiştir.
a) Çocuk odası mobilyasının seçiminde anne-baba-çocuk etkileşimi ön plana çıkmaktadır. Ancak, çocuğun karar sürecine katılabilmesi için fikir yürütebilir yaşta (3+ yaş) olması gerekir. Yeni doğan çocuklara yönelik ilk satın alma kararında, doğal olarak, anne-baba etkilidir.
b) Çocuk odası mobilyası satın alınırken kalite-fiyat dengesi, dayanıklılık, çocuk zevkine uygunluk, fonksiyonellik ve kullanım emniyeti ön plana çıkmaktadır. Bu kriterlerden dayanıklılık ve kullanım emniyeti özellikle çocuk oda mobilyalarında önemlidir. Çünkü, mobilyaların bilinçsizlikten kaynaklanan hor kullanımı ve çocuğun sağlığı söz konusudur.
c) Ebeveynler tarafından satın alınan ve halen kullanılmakta olan çocuk odası mobilyalarından genel anlamda bir memnuniyet söz konusudur. Bunda, mobilyaların doğum öncesi ebeveynler tarafından kendi zevklerine uygun olarak alınması etkilidir. Ancak, memnuniyetsizlik oranı da dikkate değerdir. Bunda da başlangıçta tercihle alınan mobilyanın kullanım aşamasında ihtiyaçları tam olarak karşılamaması etkili olabilir.
d) Çocuk odaları için tasarlanan mobilyalarda ölçülerin çocuk ölçüleri ile uyumlu olması, çocukların kendi başlarına mobilyaları kullanabilmeleri son derece önemli görülmektedir. Özellikle raflı mobilyalarda rafların ayarlanabilir olması istenmektedir. Bir başka önemli ayrıntı ise, ebeveynlerin çocuk mobilyalarındaki bazı ölçülerin kendilerine uygun olmasını istemeleridir. Bunda, oda düzenini çocukların inisiyatifine bırakmak istemeyen aileler etkili olmuş olabilir.
e) Çocukların gelişim özellikleri çocuk mobilyalarının tasarımında etkili görülmektedir. Buradan, mobilyanın sadece çocuklarla ilgili belli bir yaşa göre değil, çocuğun gelişim sürecinde rahatsızlık vermeyecek ayrıntılara göre tasarlanması sonucu çıkmaktadır. Örneğin, tasarlanmış olan mobilyalar çocuğun 1 yaşındaki ihtiyaçlarını karşıladığı gibi 6 yaşındaki ihtiyaçlarını da karşılayabilmelidir.
f) Çocuk odalarında ağırlıkla oyuncak depolaması yapılırken aksesuar, kitap-dergi ve temizlik-bakım ürünleri depolama ihtiyacı da ön plandadır. Bundan hareketle, depolama mobilyaları tasarlanırken, uygulamanın aksine, giyecek depolama hacimleri yerine oyuncak depolama hacimlerine öncelik verilmelidir. Ayrıca, depolama mobilyalarında emniyetli kullanıma önem verilmesi, sağlığa zararlı maddeler içermemesi, çocuğa depolama alışkanlığı kazandırması, darbelere dayanıklılık, çocuk gelişimine uygun ihtiyaçları karşılaması, taşınabilir olması gibi özellikler aranmaktadır.
g) Çocuk mobilyalarında en çok ahşap görünümü tercih edilirken, yüzey görünümünün tasarımcıya bırakılması görüşünde olanların sayısı da dikkate değerdir. Buna göre, ebeveynlerin estetik olması şartıyla her tür görünüşte mobilyayı satın alabileceği düşünülebilir.
h) Çocukların mobilyalarında görmek istedikleri renkler sırasıyla pembe, sarı, mavi, beyaz ve mor renklerdir. Lacivert ve siyah hemen-hemen hiç tercih edilmeyen renklerdir. Bu tercih dağılımı, çocuk psikolojisi ile ilgili literatürle de uyumludur.
Sağlıklı ve güvenilir doğal ahşap malzemelerden üretilmiş çocuk mobilyaları ve aksesuarları için sitemizi ziyaret edebilirsiniz.
kaynak: Erol BURDURLU, Yılmaz KILIÇ, A.Cemil İLÇE, G.Cankız ELİBOL, Gaye YENER
Hacettepe Üniversitesi, Ağaçişleri Endüstri Mühendisliği,2004