Kentsel Peyzaj Tasarımları ve Ahşap Donatılar

3.2 Ahşap Donatı Elemanları

Doğada çok bulunan ve işlenmesi kolay bir malzeme olan ahşap, tekniğine uygun olarak doğru kullanıldığında dış mekânlarda birçok donatı elemanına ucuz ve yararlı girdi olabilecek ideal bir malzemedir. Giriş bölümünde de ifade edildiği gibi, dış mekân kentsel donatı elemanlarında oldukça sıcak ve doğal görünümlü bir malzeme özelliği taşıması nedeni ile ahşabın kullanım alanı gün geçtikçe artmaktadır.

Bu bölümde dış mekânlarda en çok kullanılan kentsel donatı elemanlarından oturma birimleri, bitki kapları, çöp kutuları, paravanlar, sınır elemanları, işaret ve bilgi levhaları, telefon kabinleri, piknik masaları, köprüler ve yürüyüş yolları, pergolalar, aydınlatma armatürleri ve çocuk oyun aletlerinde ahşap kullanımının önemi vurgulanmış, örneklerle değerlendirilmiştir.

3.2.1 Oturma birimleri

Oturma öğeleri görsel açıdan göze hoş görünme ve rahat olma yanında dayanıklılık, vandalizm ve bakımla ilgili problemleri en aza indirecek biçimde sağlam ve basit olmalıdır. Oturulacak yerin çabuk kuruyan ve suyu emmeyecek biçimde ve sıcak bir malzemeden yapılması kullanım açısından önemlidir. Özellikle, kuzey bölgelerde bu tür elemanların yapımında ahşap malzeme kullanılmalıdır. Donatı elemanlarında malzeme seçiminde iklim faktörleri, göz önünde tutulması gereken önemli bir husustur.

Ahşabın oturma elemanlarında yaygın olarak kullanılmasını sağlayan bir takım olumlu özellikleri vardır;

• Hafif ve dayanıklı bir malzemedir,

• Kolay işlenir, çivilenir, vidalanır,

• Doğal renkleri sıcak ve çekicidir,

. Vücut ısısını korur.

Diğer taraftan, ahşap malzeme kullanıldığında çürümeye karşı pinoteks, beziryağı, vernik ve yağlı boya gibi maddelerle önlem alınmalıdır. Ayrıca ahşap elemanların hem malzemesinin hem de işçiliğinin iyi nitelikli olmalarına özen gösterilmelidir.

Kestane, karaağaç, kayın, meşe ve dişbudak dış koşullara en dayanıklı ve bu nedenle en çok kullanılan ağaç türleridir.

Oturma elemanlarında tek parçadan oluşan ahşap elemanlar yerine çıtalardan oluşan modüler sistem geliştirilmesi bakım kolaylığı sağlaması açısından oldukça önemlidir. Zira, tahrip edilen bir bank yüzeyinin tümünü değiştirmek yerine, yalnızca kırılan kısmı değiştirmek daha kolay ve ekonomiktir. Yine tüm dış mekân donatı elemanlarında olduğu gibi oturma elemanlarında da, ahşap kısımlarda kullanılan birleşim elemanları büyük önem taşımaktadır. Ahşap donatı elemanlarında çiviler, bulonlar, kamalar ve tutkallar birleşim malzemesi olarak kullanılmaktadırlar.

3.2.2 Saksılar

Günümüzde, kent merkezlerindeki yaya mekânlarında kaplar içinde bitki düzenlemelerine sıkça rastlanmaktadır.

Bitki kapları, ölçü, biçim ve malzeme açısından peyzaj alanlarının karakterini yansıtacak Şekilde seçilmeli ve gruplandırılmalıdır. Diğer kent mobilyaları gibi bitki kapları da basit görünüşlü ve sağlam, aynı zamanda dondan, bitkilerin kök gelişmesinden, vandalizmden ve taşıma sırasında meydana gelebilecek etkilerden zarar görmeyecek yapıda olmalıdır. Bu özellikleri taşıması bakımından, bitki kasaları yapımında ahşap sıkça kullanılan bir malzemedir. Ancak, bu durumda çürümeye karşı önlem olarak çiçekliklerin içi dayanıklı bir malzeme ile kaplanmalı, ahşap kasa içine doğrudan dikim yapılmamalıdır.

Çeşitli formlarda ve renklerde yapılabilen ahşap bitki kasaları güzel ve sıcak bir görünüme sahip olmaları nedeni ile, görsel açıdan kullanıldıkları mekâna katkıda bulunurlar.

Bitki için yaşama ortamı sağlayan, estetik ve işlevsel amaçlar için kullanılan bitki kasaları, kullanıldıkları mekâna estetik değerler kattıkları gibi bazı durumlarda sınırlayıcı eleman olarak da görev yaparlar.

Mekânlara renk ve canlılık kazandıran, görünüşü zenginleştiren bu elemanlar, yaya yolu kenarlarında, kentsel parklarda, oturma-dinlenme mekânlarında ve spor alanı gibi rekreasyonel alanlarda kullanılmaktadırlar. Bitki kasalarının tasarımında en önemli nokta bitki gelişmesini teşvik edici her türlü konforun sağlanmasıdır. Kasada bitki materyalinin ihtiyaç duyduğu miktarda saksı harcı yer almalı, bitki için yeterli suyu depolayabilmeli, yeterli drenajı sağlamalı, bakım ve sulama hizmetlerinin kolayca yürütülebileceği bir yapı göstermelidir.

3.2.3 Çöp kutuları

Çöp kutuları, her türlü kimyasal ve yanıcı çöpleri taşıyabilecek özellikte olmalarının yansıra, çocukların tırmanmalarına ve araçların çarpmalarına karşı dayanıklı olmalıdırlar. Çöp kutuları için en çok kullanılan malzeme metal, ahşap, fiberglas ve dökme betondur. Çöp kutuları üstü açık, üstü yarı açık veya kapaklı olabilirler. Çöp kutuları en çok gereksinim duyulabilecek noktalara yerleştirilmelidirler. Kolayca görülebilir olmalıdırlar. Yaya akışını kesmeyecek ve tekerlekli sandalyelerin geçişini engellemeyecek biçimde tesis edilmelidirler. Çöp kutuları için en iyi yerler, banklar veya telefon kabinleri gibi kent mobilyalarının yakınları veya yoğun kavşak noktaları, yiyecek satış birimleri, otobüs durakları önemli yapıların girişleri gibi insanların yoğun olarak kullandıkları alanlardır.

Çöp kutularının parklar, meydanlar gibi açık alanlarda güneş battıktan sonra kullanılabilecekleri göz önünde tutulmalıdır. Bu nedenle çöp kutularının yaya yollarının veya diğer ışık kaynaklarının yakınlarına yerleştirilmesi daha uygun olacaktır. Hoş olmayacak bir görüntü oluşturmamaları ve göze batmamaları için oturma öğeleri, aydınlatma direkleri gibi diğer öğelerle gruplandırılmalı ya da düzenlemede tek başlarına yer almak yerine bir duvar, direk ya da parmaklık gibi daha büyük bir elemana monte edilmelidirler. İhtiyaç duyulan çöp kutularının sayısı, alanı kullanan kişi sayısına, biriken çöp miktarına, alanın bakım durumuna göre değişecektir.

Günümüzde çöp kutularının çoğu esas strüktürü oluşturan bir dış kısım ile çöp dökme kolaylığı sağlamak üzere hareketli, paslanmaya dayanıklı ve çalışma tehlikesine karşı önlem alınmış bir iç kısımdan oluşmaktadır. Çöp kutuları, kötü kullanıma ve vandalizme dayanıklı yapıda olmalıdırlar. Doğal ya da bitkisel peyzajın ağırlıkta olduğu rekreasyon alanlarında ahşap malzeme kullanımı çok uygundur. Ancak, ahşaptan yapılmış çöp kutuları, yanma ve çürüme riski altındadır. Bu bakımdan, ahşap çöp kuruları öncelikle yağmurdan korunmuş çevrelerde kullanılmalı ya da kullanılacak ahşap emprenye işlemine tabii tutulmuş olmalıdır. Ayrıca, ahşap kutunun iç sepeti, galvaniz tel ve sac olarak yapılmalıdır. Çöp kuruları ahşap malzeme yanında metal, fiberglas, ve dökme beton kullanılsa da, peyzaj düzenlemelerinde bitkilerle en çok uyum sağlayabilmesi, sıcak görünümlü, işçiliği az, hafif, elastik ve sıcağa karşı yalıtkan bir malzeme olması nedeni ile ahşap oldukça çok tercih edilmelidir.

3.2.4 Paravanlar (ahşap parmaklıklar) ve babalar (sınır elemanları)

Paravanlar; kullanım amacı ve kullanıldığı yere göre mahremiyeti sağlama, dış etmenlerden korunma, sınırları belli etme gibi fonksiyonlar üstlenirler. Üstlendikleri bu fonksiyonlar onların boyutunu ve yapı malzemesini etkiler. Kent merkezinde kuşatma elemanları daha çok apartman bahçelerinde kullanılmıştır. Mahremiyet amacı gütmeden yapılan bu çok katlı apartman bahçelerinde sınırları belirleme ve bahçeyi dış etkilerden koruma amacı ön planda tutulmuştur. Kuşatma elemanları göz seviyesinde olmamalı, daha alçak veya daha yüksek olmalıdır. Bu açıdan kent merkezindeki kuşatma elemanları ergonomiktir. Resmi kurum bahçeleri etrafında daha çok yüksek boylu kombine sınırlayıcılar tercih edilmiştir. Tarihi eser bahçeleri etrafında oluşturulan elemanlar yine sınırların tespiti ve dış etkenlerden koruma amacı ile tesis edilmiştir. Bazı sınırlayıcılar kullanıcıların kısa süreli oturup dinlenme ihtiyacını karşılayabilmektedir.

Masif paravanlar, peyzaj içinde görsel ve fiziksel mekân belirleyici, basit yapılı çevreleme elemanlarıdır. Ahşap malzemenin yeşil yapı elemanları ile oldukça güzel harmoni oluşturması sebebi ile, ahşap parmaklıkların park ve bahçelerde kuşatma elemanı olarak kullanılması arzu edilir. Özellikle, orman sahalarında ki peyzaj tesisleri ile Şehir kenarındaki küçük ev bahçelerine estetik görünüm kazandıran ahşap parmaklıklar, yuvarlak ve köşeli kesitli olmak üzere iki tipte inşa edilmektedirler. Kırsal sahalarda yuvarlak kesitliler tercih edilirken, Şehir içindeki park ve bahçelerde köşeli kesitler kullanılması daha idealdir. Ahşap pano ve paravanlarda kullanılan ahşap elemanlar çoğu kez çivi ile bağlanırlar. Rüzgâr yönüne dik olarak yapılan çevreleme, panoların Şiddetli esen rüzgâra yeterince dayanıklı olmaları tasarımın ilk hedefidir. Ahşap parmaklıkların da dış mekân koşullarına dayanıklı koruyucularla boyanıp verniklenmeleri gerekir. Yine diğer malzemelere kıyasla ahşap, sıcak bir malzeme olarak dekoratif amaçlı kullanımlarda tercih sebebidir.

Sınır elemanları insanları, ağaçları, yapıları gelip geçen araçlardan korumak için kullanılmaktadırlar. Bu tür öğeler yaya trafiğini aksatmadan araçların belli alanlara girişini engellemek gibi fiziksel ya da sınırları belirlemek, kullanım alanlarını birbirinden ayırmak, kentsel mekân döşemesinde birbiri ardınca tekrarlanan düşey vurgu elemanları oluşturmak gibi görsel amaçlarla kullanılmaktadırlar. Sınır elemanları çok değişik malzeme, biçim ve yüzey kalitesinde inşa edilmektedirler. Diğer kentsel donatı elemanlarının seçiminde olduğu gibi bunların seçiminde de, birlikte kullanılacakları diğer öğelerle kullanım ve ölçü ilişkileri, göz önünde tutulması gereken en önemli tasarım faktörüdür. Ahşap babalar en çok kullanılan kentsel donatı öğeleri arasındadır. Ancak, bunların hem görsel hem de fiziksel açıdan sağlam olması gerektiğinden doğal taş, dökme demir, dökme beton, alüminyum ve plastik malzeme de günümüzde kullanılmakla beraber; ahşabın sıcak görünümü, elastik, hafif ve işçiliğinin az oluşu yine bu malzeme kullanımını baskın çıkartmaktadır.

3.2.5 İşaret ve bilgi levhaları

Bildirişim öğeleri içinde yer alan, insanları bir yöne yönlendirme amacı taşıyan, haber verme elemanlarıdır. Bu elemanlar çevremizi anlamamıza, nesneleri amacımız doğrultusunda kullanmamıza ve toplumsal ilişkilerimizi düzenlememize yardımcı olmaktadırlar. Kentlerde kamu alanlarında karşılaşma noktalarında, meydanlarda, rekreasyon alanlarında, bağlantı noktalarında, sokak, bulvar, ticaret merkezi, alışveriş merkezleri, konut alanları vb. yerlerde kullanılmaktadırlar.

Kentlerimizde çağdaş sokak görünüşleri elde etmek için gerekli, işaret ve bilgi levhalarının birbiriyle uyumlu bir Şekilde konumlandırılmaları ve görsel karmaşaya yol açmayacak uygun bir malzemeden yapılmaları gerekmektedir.

Bunu gerçekleştirebilecek malzemelerden biri ahşap olup, doğal, sıcak ve estetik görünümü ile işaret ve bilgi levhalarında ahşap kullanarak kentlerde daha çarpıcı görünüşler elde etmek mümkündür.

3.2.6 Telefon kabinleri

Telefon kabinleri, kent halkının iletişim sağlamak amacı ile kullandıkları donatı elemanlarıdır. Bu nedenle kolay ulaşılabilen noktalarda yer almalı, bakım ve onarım çalışmaları sürekli yapılmalı, estetik açıdan diğer donatı elemanları ile uyumlu olmalıdırlar. Kent genelinde ana caddeler üzerinde yer alan telefon kabinleri, büyük Şehirlerde genellikle camekânlı kabinler Şeklinde kullanılmaktadır. Oysaki estetik açıdan uygunluğun sağlanması için kent dokusu ile uyumlu malzeme kullanımı uygun olacaktır.

Açık mekânlarda özellikle trafik gürültüsü nedeni ile telefon kabinlerinin kapalı hacimler biçiminde düzenlenmesi gerekmiştir. Günümüzde telefonlar, taşıyıcı ayak üzerinde duvara monte edilmiş ve bir kabin içinde olmak üzere, üç temel biçimde görülmektedir. İlk örnekleri ahşap ya da dökme demirden yapılmış olan telefon kabini tüm dünyada en çok görülen biçimdir. Son zamanlarda ise telefon kabinleri alüminyum ya da çelik çerçeveli cam yüzeyden yapılmaktadır. Günümüzde telefon kabinlerinde pek kullanılmayan malzeme olan ahşap, ısı ve ses yalıtımı sağlayan bir malzeme olması sebebi ile diğer malzemelere oranla yoğun olarak tercih edilmelidir.

3.2.7 Piknik masaları

Piknik alanlarında, kent parklarında, villa ve çiftlik evi bahçelerinde kullanılan piknik masaları kentsel ve kişisel yaşamı daha zevkli ve anlamlı kılmaya, kentsel konfor ve kentsel estetik yaratmaya olanak verirler. Bunu sağlamak için piknik masalarının tasarım ve yerleştirilmesinde aranan en önemli özellik uyum olmalıdır. Piknik alanlarında kullanılacak mobilyalar alanın büyüklüğüne ve fonksiyonuna göre değişecektir. Mobilyalar, mevcut düşünülen işlevlere uygun olma özelliklerinin yanında, içinde yer alacağı çevrenin karakterini de yansıtmalıdır.

Donatı elemanlarının tasarımında, kullanıcıların ergonomik özelliklerinin göz önünde bulundurulması önemlidir. Mobilyalar uluslarası platformda belirlenmiş standartlara göre tasarlanmalıdırlar.

Piknik ve dinlenme yerlerine yerleştirilen piknik masalarının inşası iskân karakterine uygun ve kırsal nitelikte yapılmalıdır. Bu amaca uygun olarak piknik masalarında, doğal ve estetik görünüm arz eden ahşap malzeme kullanımı günümüzde oldukça yaygındır. Ancak, bu malzemenin dış mekânlarda kullanılmaya uygun hale getirilmesi, piknik masalarının kullanma ömrünü uzatması açısından göz önünde bulundurulması gereken bir husustur.

3.2.8 Köprüler ve yürüyüş yolları

Günümüz peyzaj düzenlemelerinde, Şehirleşmenin olumsuz yöndeki etkilerinden bir ölçüde kurtulup halka doğayla baş başa kalabilecekleri mekânlar sunabilmek için, daha çok bu görüntüleri yansıtabilecek nitelikte düzenlemelere yer verilmektedir.

Özellikle, Şehirlerde yapılmış gölet üzerindeki ahşap bir köprü veya doğal malzeme seçilerek yapılmış yürüyüş yolları ile insanları Şehrin beton yoğunluğundan ve gürültüsünden kurtarabilecek ayrıca doğal görünüm arz edecek nitelikte mekânlar yaratmak mümkündür. Ancak burada kullanılan malzemenin de büyük önemi vardır. Malzeme doğal görünümlü ve yoğun kullanıma izin verecek derecede dayanıklı olmalıdır. Köprü inşaatında kullanılacak ahşap dış koşullara karşı oldukça dayanıklı olmalıdır.

Yürüyüş yolları, peyzaj çalışmalarının temel ögesi olup, üç boyutlu mekânın zemininde büyük önem taşımaktadırlar. Bu zeminler doku, renk, çizgi, form özellikleri dikkate alınarak planlamalarda kullanılmaktadır. Zemini oluşturan döşeme elemanları pek çok işlevi yerine getirmenin yanı sıra estetik açıdan da alanı etkileyen unsurların başında, gelmektedir. Döşenecek alanın işlevi, trafik, maliyet, iklim, güvenlik, dayanıklılık ve yerel koşullar göz önünde bulundurulmalıdır. Bu bağlamda ahşap köprülerde, yürüyüş yollarında sıkça kullanılan bir malzemedir.

3.2.9 Pergolalar

Gölge sağlama, yağmurdan korunma, dinlenme, pasif rekreasyon ve mekâna üçüncü boyut sağlama gibi fonksiyonları vardır. Tek ya da modüler halde, konsol, yapı saçağı, çadır ve asma çelik yapılar olarak tasarlanabilirler. Pergolanın tipine göre çatılar üzerine bez, branda, bambu, kamış ve hasır örtüler ile PVC ürünü yapay çatı örtüleri döşenebilir veya bitkiyle örtülebilir. Pergolalarda kullanılan sarılıcı bitkiler, pergolanın estetik özelliğini kuvvetlendirici bir etki yapmalarının yanı sıra, kullanıcılar için konforlu bir ortam sağlarlar.

Açık havada oturma ve dinlenme imkânı sağlayan pergolalar peyzaj tesislerinin önemli mimari yapı elemanlarını teşkil ederler. Pergolalar, yüksek sütunlar üzerine yatay olarak bağlanan kirişlerle, bu kirişler üzerine dik olarak dizilen latalardan oluşan yapı elemanlarıdır. Tek ya da modüller halinde tasarlanabilirler. Taşıyıcı ayaklar, yatay taşıyıcılar ve çıtalardan oluşurlar. Bunların ahşap malzemeden yapılması hem estetik hem de sarılıcı bitkilerin gelişimi açısından büyük önem taşır. Zira metal ve çelik konstrüksiyonun ısı iletkenliğinin yüksek olması, bitkilerin yanmasına dolayısıyla kurumalarına sebep olmaktadır.

3.2.10 Aydınlatma elemanları

Genellikle kentsel mekânların gece kullanımlarını ve algılanmalarını sağlamak için estetik ve koruma amaçlı olarak kullanılan elemanlardır. Dış mekân aydınlatılmasının amacı güvenlik, mekânı karanlıkta kullanabilirdik, sanatsal uygulamalara destek vermek Şeklinde sıralanabilmektedir.

Dış mekân aydınlatmasında temel amaç dış mekân elemanlarının işlevi, biçimi ve dokusunu ortaya çıkaran bir aydınlatmanın yapılmasıdır. Aydınlatma armatürü seçimi yapılırken kullanılacak aydınlatma tekniği kadar, armatürlerin uzun yıllar çeşitli hava koşullarına dayanıklılık, sağlamlık ve renk gibi fiziksel, mimari stil ve peyzajla uyumu gibi görsel özellikleri de göz önünde tutulmalı ve bu elemanların mimariyi tamamlayıcı ve süreklilik arz eden bahçe mobilyaları gibi hizmet ettiği unutulmamalıdır.

Bir aydınlatma elemanı yapılırken emprenye edilmiş ağaç malzeme tercih edilirse, sadece aydınlatma sistemi değil, uzun yıllar hizmet verecek dekoratif bir objede kazanılmış olacaktır. Aydınlatma elemanının seçimi ve yerleştirilmesi hem gece hem de gündüz göze hoş görünecek biçimde olmalıdır. Ayrıca, aydınlatma elemanları Şekil, tertip ve tesis bakımından çevre mimarisine uygun olmalı, hatta ona mimari bakımdan bir canlılık kazandırmalıdır. Bu açıdan değişik renk, form ve özelliklerde armatürler kullanılmalıdır.

3.2.11 Çocuk oyun aletleri

Geleceğimizin yapı taşları olan çocukların fiziksel, ruhsal ve düşünsel gelişmelerine yardımcı olan, sadece onlar için tasarlanmış alanlarda kullanılan, aktif rekreasyon ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çok önem taşıyan çocuk oyun alanları tasarımlarının sade, zar arlanmaya neden olmayacak Şekilde eğlendirici, çocukların bedensel ve düşünsel gelişimlerine katkı sağlayacak nitelikte olması gerekir.

Çocuk oyun aletlerinin yapımında her Şeyden önce sağlamlık ve güvenilirlik unsuru dikkate alınmalıdır. Çocukların güvenle oynayabilecekleri, tehlikelerden uzak, sıcak ve estetik görünümü ile çocukların dikkatini çekebilecek niteliklere sahip oyun aleti kullanımı hem ebeveyn hem de çocuk açısından tercih edilir. Oyun aletlerinin bu nitelikleri taşımasında, kullanılan malzemenin önemi büyüktür. Günümüzde çeşitli malzemeler kullanılabilmekle beraber bunların bazılarının sakıncalı yönleri de bulunmaktadır. Örneğin, metal ya da çelik konstrüksiyon kullanımında, paslanma sonucu çocuklar açısından oldukça büyük tehlikeler oluşabilmektedir. Ayrıca, bu malzemelerin ısı iletkenliklerinin fazla olması sebebi ile özellikle yaz aylarında üzerlerinde fazlaca ısı tuttuklarından yakıcı etki yapabilmektedirler. Son yıllarda özellikle çocuk oyun aletlerinde kullanılan plastikler, çocuklar için renk ve Şekil olarak çekici nitelikte olsalar da, bunların doğaya ters düşen ve doğa kirliliğine neden olabilecek bir malzemeden yapılmış olması sebebi ile tercih edilmemesi gerekmektedir. Doğal, sıcak ve estetik görünümü, kolay Şekil verebilme özelliği ayrıca ısı iletkenliğinin az oluşu sebebi ile ahşap malzeme, çocuk oyun aletleri yapımında kullanılabilecek en uygun malzemedir. Ancak, ahşap malzemenin yüzeyinde batma veya yaralanmaya sebep olabilecek kusurları bulunmamalı, yüzey düzgün ve pürüzsüz olmalıdır.

 

 kaynak: Filiz Çetinkaya Karafaki/Ankara Üni.2009