Ahşap Yapı Üretimi ll
– Sürekli Dikmelerle Oluşturulan Çerçeveler
– Düğüm Kiriş Çerçeve
Sürekli dikmelerle oluşturulan çerçeveler, düğüm kiriş çerçeve olarak uygulanabilmektedir. Bu yapım yönteminde, ana kirişler sürekli dikmelere dört farklı yönden düğüm kiriş oluşturacak şekilde bağlanmaktadır. Bütün iç ve dış bağlantılar aynı seviyede ve aynı
ayrıntıda yapılmaktadır. Dikmenin kirişlerle olan bağlantısında çelik birleşim elemanları kullanılmaktadır.
Döşeme kirişleri ve döşeme panelleri düğüm kirişlerle aynı düzlemde düzenlenmektedir. Döşeme bileşenleri, ana kirişlerin oluşturduğu her bir döşeme boşluğunda birbirine farklı şekilde yönlendirilerek, kirişlere eşit olarak yük iletimi sağlanmaktadır.
Bu yapım yönteminde kirişler aynı yükseklikteki sürekli dikmelere bağlanmaktadır. Kirişlerin dikmelerle bağlantısında çelik bağlantı elemanları kullanılmaktadır. Döşeme kirişlerinin montajındaki zorluğun giderilmesi için, düğüm kirişlerin yan yüzeyine ahşap kadronlar monte edilmekte ve döşeme kirişleri veya döşeme panelleri bu kadronlar üzerine oturtulmaktadır. Bu yapım yöntemi, konsol uygulamaları için uygun olmamaktadır.
Düğüm kiriş çerçeve sistemi, diğer çerçeve sistemlerine göre, yapı içinde düzgün bir tavan oluşumu olanağı sağlaması açısından avantajlıdır. Ayrıca çok sayıda birimi olan endüstriyel binalar için de uygun olabilecek ekonomik bir sistem olma özelliği taşımaktadır. Bu sistemde bağlantıların ve bağlantı elemanlarının yüksek maliyetleri, eğer bağlantı sayısı fazlaysa ön yapım yoluyla aşağı çekilebilmektedir.
– Sürekli Kirişler ve Sürekli Dikmelerle Oluşturulan Çerçeveler
Sürekli kirişler ve sürekli dikmelerle oluşturulan çerçeveler, çift kiriş çerçeve ve ayrık dikme çerçeve olarak uygulanabilmektedir.
– Çift Kiriş Çerçeve
Bu yapım yönteminde sürekli olarak düzenlenen çift kirişler, sürekli dikmeler arasında yer almakta ve dikmelere yan yüzeylerinden bağlanmaktadır. Döşeme kirişleri, açıklığa bağlı olarak, çift kirişler üzerinde ve bunlara dik yönde olacak şekilde kurgulanmaktadır.
Bu yöntemin dikme-kiriş çerçeve sisteminde kullanılan diğer yapım yöntemlerine göre avantajlı olan tarafı, hem dikmelerin hem de kirişlerin sürekli oluşudur.
Bu yapım yönteminde dikkat edilmesi gereken ayrıntı, ikiz kirişlerin dışarı doğru olan uzantısıdır. Bu uzantının boyutu, dikme ve kiriş arasındaki bağlantının oluşturulması açısından önem taşımaktadır. Kiriş uzantılarının bitişlerinin, koruyucularla veya metal
kaplamalarla korunması gerekmektedir.
– Ayrık Dikme Çerçeve
Bu yapım yönteminde sürekli kirişler ayrık dikmeler arasında yer almaktadır. Ayrık dikme çerçeve yöntemi, çift kiriş çerçeve yöntemin değişik bir türünü oluşturmaktadır.
Genellikle iki dikme kullanılarak uygulanan bu sistemin, dört dikme kullanılarak uygulanması, ana kirişlerin iki yönlü ve sürekli düzenlenmesine olanak vermektedir. Ancak bu sistemin dörtlü dikme şeklinde uygulanma alanı sınırlıdır. Bunun nedeni, sistemi yangına karşı korumak ve burkulmayı önlemek için, kesitleri büyük dikmelere ve ayrık dikmelerin arasına dolgu maddesi yerleştirilmesine gereksinim duyulmasıdır. Buna karşın, ayrık dikme çerçeve yöntemi, özellikle büyük açıklıklar için, fazla yük kapasitesine sahip olması açısından elverişli bir sistem olma özelliği taşımaktadır.
– Kaburga Çerçeveler
Kaburga çerçevede, taşıyıcı özelliğe sahip olan elemanlar dikmelerdir. Bu elemanlar 40-60 cm ara ile konumlandırılmaktadır. Köşelerde kullanılan ahşap dikmeler değişik boyutlarda ve çeşitli uygulama biçimlerinde tasarlanabilmektedir. Bu sistemin en önemli özelliklerinden biri, çerçeve sistemler ile panel sistemler arasında geçiş niteliği taşımasıdır.
Bu yapım sisteminde, temeller sürekli veya tekil olarak düzenlenebilmektedir. Sürekli temel uygulamaları tek parça beton blok halinde veya parçalı beton bloklarla yapılabilmektedir.
Zemin kat oluşumu için, temel üzerine ahşap kirişli zemin kat döşemesi ya da betonarme döşeme yapılmaktadır. Oluşturulan ahşap kirişli döşeme üzerine rijitliği sağlamak amacıyla ahşap levhalar döşenmektedir.
Kaburga çerçeve sistemde kullanılan duvar dikmeleri genelde 5/10 cm boyutlarındadır. Ancak daha fazla ısı yalıtımı sağlamak ve tesisat döşeminin oluşturulması için ve 4.25 m’den daha yüksek duvar oluşumlarında duvar dikmeleri 5/15 cm veya daha büyük boyutlarda olabilmektedir. Bu çerçeve yönteminde ısı yalıtımı, buhar kesici, mekanik ve tesisat döşemi ahşap kaburga çerçevenin içinde yer almaktadır.
Bu yapım yönteminde dikmeler, duvar boşluğu kenarlarına ikişer adet kullanılmaktadır. Duvar boşluğunun üst bölümünde de düşey üst başlık düzenlenmekte veya daha geniş duvar boşlukları için değişik düzenlemeler yapılabilmektedir. Duvar boşlukları köşe dikmelerinden en az 60 cm sonra oluşturulmaktadır.
Kaburga çerçevelerin stabilitesinin sağlanması için, rijit alt kaplama veya diagonal elemanlar kullanılmaktadır. Alt kaplama uygulaması, levha veya masif ahşap şeklinde olmaktadır. Diagonaller 45o-60o’lik açı ile taşıyıcı duvar iskeletine monte edilmektedir.
Kaburga çerçevelerde kullanılan döşeme sistemi genelde kirişli döşeme sistemidir. Kirişler 40-60 cm aralıklarla düzenlenmektedir (Şekil 3.10). Döşemede oluşturulabilecek boşluğun çevresinde ve çıkma kenarlarında ikişer adet döşeme kirişi kullanılmaktadır. Kullanılan bu kirişler döşeme açıklığınca sürekli olmakta ve döşeme açıklığına dik yöndeki çıkmalarda en az iki döşeme kirişi kadar içerde kurgulanmaktadır. Kiriş birleşimlerinde metal bağlantı parçaları kullanılmaktadır. Kirişlerde oluşabilecek deformasyonların önlenmesi için 2.50 metre ara ile ahşap veya metal çapraz destekler veya masif destekler kullanılmaktadır.
Kaburga çerçevelerde kullanılan döşeme kirişleri; masif ahşap kiriş, ahşap I kirişler ve ahşap makaslardan oluşmaktadır. Masif ahşap döşeme kirişlerinin boyutlarına göre açıklıklar; 5/15 cm – 2.40 m, 5/20 cm – 3.40m, 5/25 cm – 4.30 m, 5/30 cm – 5.20 m’dir. Ahşap I döşeme kirişlerinin yüksekliklerine göre açıklıklar; 24 cm – 4.90m, 30 cm – 5.80 m, 36 cm – 6.70 m,
40 cm – 7.60 m’dir. Daha büyük açıklıkların geçilmesinde ahşap makaslar kullanılmaktadır. Ahşap makaslar; alt başlık, üst başlık ve ahşap ve çelik desteklerle düzenlenmektedir. Makaslarda kiriş yüksekliği açıklığın 1/18’i kadardır. Döşeme makaslarının yükseklikleri genelde 5 cm’lik artışlarla 30 cm ile 70 cm arasında deşiklik göstermektedir.
Bu sistemde döşeme kirişleri üzerine, kirişler arasındaki açıklığı geçen, döşeme kaplaması için bir taban oluşturan ve yatay düzlemde stabiliteyi sağlayan levha şeklinde döşeme alt kaplaması uygulanmaktadır. Alt kaplamanın dışında, diagonal (45o) kaplama ve çelik çaprazlar da döşeme stabilitesinin sağlaması için uygundur.
Kaburga çerçeve sistemin, Balon çerçeve ve Platform çerçeve olmak üzere iki ayrı yapım yöntemi vardır.
Balon Çerçeve
Balon çerçeve Amerika’da kullanılan ilk hafif ahşap çerçeve sistemidir. Diğer kaburga çerçeve yapım yönteminden farkı, duvar dikmelerinin bina yüksekliğince sürekli olmasıdır .
Bu tip yapım yönteminde zemin kat oluşumunda, sürekli olan temel duvarı üzerinde iki adet alt taban yer almaktadır. Alt taban iki adet 5/10’luk veya köşelerde birbirine bindirme ile bağlanmış bir adet 10/10’luk ahşaptan oluşmaktadır. Zemin kat döşeme kirişleri ve duvar dikmeleri bu alt tabanlar üzerine oturmaktadır. Zemin kat döşeme kirişlerinin uçları dikmelere yan yüzeylerinden çivilenerek tespit edilmektedir.
Duvar dikmeleri zemin kat döşeme tabanından, birinci kat tavan döşemesine tüm bina yüksekliğince süreklidir. Dikmeler 40-60 cm aralıklarla düzenlenmektedir. Dikme boyutları genelde 5/10 boyutundadır. Köşe dikmeleri ise 10/10’luktur. Fakat yapıda rijitliğin özellikle önemsendiği durumlarda köşe dikmeleri 5/15 cm boyutunda düzenlenebilmektedir.
Birinci kat döşeme kirişleri, kat seviyesinde dikmeleri iç yüzeyinden birbirine bağlayan ve dikmelere geçme yöntemiyle tespit edilmiş 2.5/15 cm boyutunda bir kirişe oturmaktadır. Döşeme kirişleri ayrıca tüm dikmelere yan yüzeylerinden çivilenerek tespit edilmektedir. Duvar dikmelerinin üst tarafına iki adet 5/10 boyutlarında üst taban oturtulmaktadır. Bu taban iki adet 5/10’luk ahşaptan da oluşabilmektedir. Üst taban aynı zamanda çatı merteklerine aşık olarak ta kullanılmaktadır (Leger, 1993). Tavan ve döşeme seviyesinde, katlar arası ve son kat ile çatı arasında duman ve hava geçişini önlemek için, dikmeler arasına yangın kesiciler
(firestoplar) konulmaktadır.
Döşeme kirişlerinin geçtiği açıklık miktarına göre, kirişler arasına 2-2.5 m’de bir, ahşabın çalışmasını engellemek ve sistemde rijitliği sağlamak amacıyla, ahşap veya çelik makaslar konulmaktadır. Duvarların dış yüzeylerinde ise, rüzgar etkisi ve yatay yükler etkisiyle
oluşabilecek deformasyonları önlemek amacıyla çapraz doğrultuda diagonal üst kaplama ile yapının rijitleştirilmesi sağlanmaktadır (Bardavit, 1992). Ayrıca, yapı stabilitesini sağlamak amacıyla dikmelerin iç yüzeylerine 2.5/10 cm boyutundaki sürekli payandalar
yerleştirilmektedir.
Bu yapım yönteminde, bina yüksekliğince devam eden ve düşey taşıyıcı sistemi oluşturan duvar dikmeleri aynı zamanda üzerlerine konulan duvar panellerini taşıma ve duvar gövdesini oluşturma görevleri üstlenmektedir.
Balon çerçeve yapım yönteminin günümüzde uygulama alanı yaygın değildir. Bu yapım yöntemi prefabrike yapım yöntemlerine kolayca adapte edilememektedir. Panellerin boyut ve ağırlığı montaj zorluğu getirmektedir. Ayrıca döşeme kirişleriyle dikmeler arasındaki bağlantılar da prefabrikasyona uygun olmamaktadır. Duvar panellerinin iki kat yüksekliğinde olmasından dolayı tasarımda kısıtlamalar olmakta, pencere ve kapı boşluklarının dikmelerin pozisyonlarına uygun olarak yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.
Platform Çerçeve
Kaburga Çerçevenin diğer bir yapım yöntemi olan Platform çerçeve, konut üretiminde kullanılan en yaygın çerçeve yöntemlerinden biri olma özelliğini taşımaktadır. Kanada, Amerika ve İngiltere’deki konut üretiminde uygulamasına çok sık rastlanan bu yöntemin
duvar iskeletleri prefabrike olarak her kat için ayrı bir platform halinde inşa edilmekte ve yöntem ismini bu uygulamadan almaktadır. Platform çerçeve yapım yönteminde temel kurgusu, sürekli olarak ve beton duvar şeklinde yapılmaktadır. Bu beton temel duvarı üzerine tek veya çift eşik parçası yerleştirilmektedir. Eşikle temel duvarı arasına nem ve hava sızıntısını engellemek amacıyla metal eşik koruyucu parça monte edilmektedir. 40-60 cm ara ile konumlandırılan zemin kat döşeme kirişleri, temel duvarı üzerine ve bu eşik parçaları üzerine oturtularak monte edilmektedir. Ters yönde oluşturulan bir kiriş ise, alın
görevi görerek döşeme kirişlerinin uç bölümlerini birbirine bağlamaktadır. Oluşturulan bu düzlemin köşelerinde metal bağlantı elemanları kullanılmaktadır.
Projeye göre planda döşeme açıklığı oluşturulacak veya çıkıntı yapılacak yerlerde farklı sistem çözümleri uygulanmaktadır. Örneğin; merdiven boşluğu bırakılacak veya döşeme açıklığı yapılacak bölgelerde döşeme kirişlerine ters yönde çift kirişler bağlanmaktadır. Dışarı doğru çıkıntı yapılacak uygulamalarda ise yine çift kiriş sistemi kullanılmaktadır. Fakat kirişlerin dışa uzama mesafesi kiriş uzunluğunun 1/4’ünden fazla olmamaktadır. Döşeme kirişleri arasında, kirişlerde oluşabilecek deformasyonların önlenebilmesi amacıyla ahşap veya metal çapraz destek elemanları kullanılmaktadır.
Döşeme kirişlerinin montajı tamamlandıktan sonra, bu kirişler üzerine döşeme alt kaplaması uygulanmaktadır. Bu uygulama yapıştırılarak ve çivilenerek yapılmaktadır. Döşeme alt kaplaması aynı zamanda sistemde rijitliği sağlama görevi üstlenmektedir.
Montajı tamamlanmış olan zemin kat döşemesi üzerine, zemin kat çerçeve duvarları uygulanmaktadır. Çerçeve duvarlar alt taban, üst taban ve dikmelerden oluşmaktadır. Alt taban ve üst tabanın montajları her dikmeye ayrı ayrı çivilenerek yapılabilmektedir.
Duvarlarda bulunan pencere ve kapı boşlukları ise, bu bölümlerde boşluk kenarlarına çift dikme uygulaması ile yapılmaktadır. Boşlukların alt ve üst taraflarında ise alt kiriş ve lento bulunmaktadır. Bu bölümlerde, lentoları desteklemek amacıyla, çift dikmelerden iç bölümde olanları kısa tutulmaktadır. Dışta kalan uzun dikmeler ise lentolara bağlanmak üzere uygun yüzey oluşturmaktadır.
Duvar dikmelerinin dış yüzeylerine ve alt ve üst tabanları arasına rijitliği sağlamak ve sistemi yanal kuvvetlere karşı korumak amacıyla diagonal destekleme elemanları (payandalar) monte edilmektedir. Duvarların üst kaplama işlemi ise, duvarlar monte edilmeden önce veya sonra yapılabilmektedir. Duvar montajı tamamlandıktan sonra, zemin kat çerçevesi üzerine son olarak sürekli dolaşan bir üst taban daha yerleştirilmektedir. Bu yapım sisteminde üst kat uygulaması zemin katın yinelenmesi biçiminde olmakta, birinci kat döşeme kirişleri zemin kat tavan üst kaplamasının üzerinde düzenlenmektedir.
Döşeme kirişlerinin oluşturduğu strüktürel bölüm, zemin kat tavanı ve birinci kat döşeme panelleri arasında ve iç bölümde bulunduğundan, ortaya sağlam, emniyetli, üst bölümde duvarlardan ve panellerden oluşan bir üst katı taşıyabilecek bir platform çıkmaktadır. Son olarak birinci kat duvar dikmeleri üzerine sürekli üst taban uygulaması yapılmakta ve çatı kirişleri bu taban üzerine monte edilmektedir.
Döşeme ve duvar uygulamalarında olduğu gibi çatı yüzeyinde bulunan açıklıklar ve çıkmalar da çift kiriş uygulaması ile yapılmaktadır. Sistem oluşumunda son olarak çatı kirişleri üzeri üst kaplama levhasıyla kaplanmaktadır.
Platform çerçeve yapım yöntemi, tasarımcıya sonsuz bir tasarım esnekliği sağlamaktadır. Aynı zamanda uygulama ve prefabrikasyonu sağlayan birimlere, yapının şeklini ve niteliğini, kendi isteklerine uygun olacak şekilde düzenleme olanağı vardır.
Bu yapım yönteminde çerçeveler, atölyede veya şantiyede oluşturulmaktadır. Ayrıca önceden belirlenen duvar gövdeleri fabrikada üretilebilmektedir. Bir fabrika için az sayıda duvar gövdesi üretimi ekonomik olmayacağından, çok sayıda üretim yapılacak toplu konut uygulamalarında bu yapım yönteminin kullanılması daha doğru olmaktadır. Ayrıca uygulama vinçle yapıldığından, bireysel uygulama açısından ekonomik olmamakta fakat toplu konut uygulamalarında elverişli olmaktadır.
kaynak: Mimar Elif Erkoç
GÜNÜMÜZ TEKNOLOJİSİYLE ÜRETİLEN AHŞAP KONUTLARIN TASARIM-UYGULAMA-KULLANIM ÜÇGENİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ (İSTANBUL ÖRNEKLERİ) – Yıldız Teknik Üniversitesi 2004